آغاز به کار همایش کشوری دانش موضوعی – تربیتی؛ دانشِ آموزشِ محتوای دینی و قرآن ابتدایی

    همایش کشوری دانش موضوعی – تربیتی: دانشِ آموزشِ محتوای دینی و قرآن ابتدایی، با تأکید بر زمینه آموزش دینی و قرآن ابتدایی، آسیب شناسی و پایش وضعیت آموزشی، با حضور دکتر خنیفر سرپرست دانشگاه فرهنگیان، دکتر ساکی معاون پژوهشی و فناوری و دکتر زارعی مدیر امور پردیس های استان قم  روز چهارشنبه مورخ 5 اردیبهشت در تالار شیخ مفید دانشگاه قم برگزار شد.

    این همایش که با هدف  ایجاد فرصتِ نظرورزی و تعامل میان صاحب نظران، ظرفیت سازی برای تأمین و تولید محتوا، زمینه سازی برای جلب توجه علمی به ضرورت تولید، اشاعه و ایجاد فرصت برای رشد و بالندگی حرفه ای مدرسان و اعضای هیئت علمی در زمینۀ آموزش محتوا در آموزش دینی و قرآن ابتدایی  برگزار گردید با قرائت پیام آیت الله العظمی نوری همدانی به همایش آموزش دینی و قرآن دوره ابتدایی در قم آغاز شد. متن کامل پیام  به شرح ذیل است:

«بسم الله الرحمن الرحیم

﴿ یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ﴾ (لقمان،آیه ۱۷)

     حضرت لقمان (ع) به فرزندش پند و اندرز می کرد که ای پسرم! نماز را برپا دار و یا حضرت ابراهیم در مقام دعا به پیشگاه پروردگار عرض می کند که ﴿رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلَاةِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ﴾ (ابراهیم ،آیه۴۰)یعنی پروردگارا مرا از برپا کنندگان نماز قرار ده، همچنین فرزندانم را اهل نماز قرار بده و دعای مرا مستجاب کن.

    از این آیات معلوم می شود که انسان نسبت به تربیت دینی فرزندانش مسئول است و باید سعی کند که از کودکی رابطه آنها را با پروردگار که مظهرش نماز است، ایجاد کند و از خدا هم بخواهد که او و فرزندانش را از نماز گزاران قرار دهد.

 در آیه دیگر خداوند متعال خطاب به پیامبر اکرم (ص) می فرماید:

﴿وَأْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْهَا لَا نَسْأَلُکَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى﴾ (سوره طه، آیه ۱۳۳)

    در این آیه هم تأکید شده است اهل وخانواده خود را به نماز امر کن و خودت هم بر اقامه نماز جدی و شکیبا باش، و در این آیه شریفه نیز دلالت دارد که والدین باید خودشان اهل نماز باشند و سعی کنند که فرزندان خود را هم با نماز آشنا کنند و آنها را هم نماز خوان تربیت کنند.

    بنا بر این آموزش و تربیت دینی در کودکان و نونهالان، نخستین گامش در خانواده شکل می گیرد و رفتار پدر و مادر در حقیقت الگویی برای کودکان و نوجوانان است و آنان می توانند با رفتار دینی  و قرآنی خود زمینه های اولیه تربیت اسلامی را در نونهالانشان فراهم کنند.

    علاوه بر نماز، آموزش قرآن به کودکان نیز یکی از وظایفی است که در سیره معصومین(ع) نسبت به آن تأکید فراوانی شده است و حتی حضرت امیر المومنین(ع) می فرمایند:{ وَ حَقُّ الوَلَدِ عَلَى الوالِدِ أن یُحَسِّنَ اِسمَهُ وَ یُحَسِّنَ اَدَبَهُ، و یُعَلِّمَهُ القُرآنَ}  یعنی حق فرزند بر پدرش این است که اسم نیکویی برای او بگذارد و اورا به خوبی تربیت کند و همچنین قرآن به او بیاموزد.

    بنا بر فرمایش حضرت امیرالمومنین (ع) آموزش قرآن به نونهالان و کودکان موضوعیت دارد و این مهم بر عهده پدر است که یا خودش اگر علم و دانش آن را دارد، فرزندش را آموزش دهد و یا اگر خود این توانایی را ندارد، باید مقدمات این آموزش را برای برای او فراهم کند تا در محیطی آموزشی بتواند آموزش های لازم برای تلاوت و فهم قرآن بدست آورد.

    همه این آیات و احادیث بیانگر اهمیت آموزش های دینی و قرآن در سنین کودکی است و حال که نظام آموزشی کشور نیز از همان ابتدا دروس دینی و قرآن را در برنامه های درسی خود دارند،  باید سعی کنند از این فرصت نظام آموزشی حداکثر استفاده را بکنند و نگذارند کلاس های قرآن آموزش و پرورش بی محتوا و ضعیف اداره شوند و یا تعطیل گردند.

    البته آموزش قرآن و علوم دینی به کودکان و نوجوانان از ظرافت خاصی برخوردار است و باید با رعایت همه نکات فنی و آموزشی و تربیتی باشد و برای دانش آموزان جذابیت داشته باشد، به عنوان مثال بیان قصه های قرآن یکی از شگرد هایی است که می تواند در جذب کودکان و نوجوانان موثر باشد، لذا قرآن کریم قصه های فراوان دارد و هدفش از بیان این قصه ها جذب مخاطب و هدایت انسان هاست و به یاد دارم که رهبر معظم انقلاب در بیان چگونگی علاقمندی خود به قرآن اشاره داشتند اولین آشنایی من با قرآن توسط مادرم بود که قصه های قرآن را برای ما بازگویی می کرد. البته قرآن کریم لطایف و زیبایی های بسیاری دارد که اگر معلمین قرآن متبحر باشند و آموزش های لازم را دیده باشند و به شیوه های آموزشی و تربیتی هم آگاه باشند، قطعاً می توانند دانش آموزان را در پناه قرآن و عترت پرورش دهند.

    نظام آموزش و پرورش باید همانطور که نسبت به دروس اصلی جدیت دارد، نسبت به دروس دینی و قرآن هم توجه لازم را داشته باشد و برای این دروس از معلمین آشنا به قرآن  و یا اساتید حوزه استفاده کند و معلمی که تخصص دینی و قرآنی لازم را ندارد برای این درس ها سر کلاس نفرستد.

    هم اکنون مهمترین بستر آموزش برای دین و قرآن در مدارس و آموزش و پرورش است و چنین فرصتی برای تربیت دینی و قرآنی کودکان و نوجوانان در بیرون نظام آموزش و پرورش به آسانی ممکن نیست و ما باید از فرصتی که نظام اسلامی برای تربیت فرزندانمان پدید آورده است، حداکثر استفاده را داشته باشیم.

و ما علی الرسول الا البلاغ

والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته

حسین نوری همدانی»

در ادامه، دکتر زارعی رضایی مدیر امور پردیس های استان قم و رییس همایش، این همایش را در جهت ارتقای کیفیت و ارتقای علمی در این رشته تخصصی دانست و تصریح کرد: ما در همه دانشگاه هایی که رشته معارف دارند قطعا معارف و علوم اسلامی را نشر می دهیم اما این یک بخش کار است و بخش مهم تر تولید محتوی و آموزش تولید محتوا است. وی با اشاره به دانشگاه فرهنگیان به عنوان دانشگاهی ماموریت گرا بر اهمیت آموزش دینی و قرآن تاکید و اظهار کرد: آموزش دینی و قرآن، آموزش  اعتقادات و اندیشه ها و ارزش های دینی ماست. دکتر زارعی با بیان اینکه که همه وجود و بود و نبود ما باید در راستای دین باشد، خاطر نشان کرد: تربیت فرزندان ما با مبانی و شاخص ها و ارزش های دینی جزو رسالت های اصلی نظام آموزش و پرورش است.

    شایان ذکر است راهبردهای تدریس مؤثر، طراحی آموزشی، ارزشیابی، طراحی واحد یادگیری، به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات، نقش کارورزی و کارآموزی در رشد حرفه ای، کج فهمی های رایج، الگوهای تدریس برای آموزش محتوا و الگوهای تدوین برنامه های درسی مرتبط با آموزش محتوا در آموزش دینی و قرآن ابتدایی از محورهای این همایش بود.

    دکتر شریفی سرپرست پردیس حضرت معصومه(س) و دبیر علمی همایش نیز در سخنانی به مفهوم شناسی دانش موضوعی تربیتی پرداخت و متذکر شد که سه ضلع نظام آموزشی عبارتند از: دانش آموز، معلم و محتوا. وی خاطر نشان کرد که معلم، اساسی ترین عنصر در نظام آموزش و پرورش است و میزان صلاحیت، کارآمدی، علاقه مندی، تسلط حرفه ای و مطلع بودن وی تعیین کننده کیفیت فرایند یاددهی – یادگیری و تدریس اثربخش است. لذا معلمی حرفه ای تخصصی است و صلاحیت اخلاقی، اجتماعی و فنی توأم با مهارتهای انسانی و ادراکی را می طلبد. دبیر علمی همایش، سپس به توضیح عناصر دانش محتوای تعلیم و تربیت پرداخت که شامل موارد ذیل می باشد:

• دانش محتوایی: تسلط معلم بر موضوع تدریس و چهارچوب و ساختار آن
• دانش برنامه درسی: موضوع مورد تدریس، ارتباط عمودی و افقی، اعتقاد به برنامه درسی
• دانش درک دانش آموزان: (دانش پیش نیاز و پیش مفهومی، تفاوت فردی، دانش کج فهمی های دانش آموزان، مشکلات در فهم موضوعات درسی و دلایل شکست)
• دانش ارزشیابی: دانش ابعاد یادگیری برای ارزشیابی(توجه به حیطه های دانشی، نگرشی و مهارتی) در ارزشیابی، روشهای ارزشیابی(کار پوشه، قلم و کاغذی، توصیفی و...)
• دانش راهبرد تدریس:راهبردهای عمومی تدریس(برای همه موضوعات)، دانش راهبرد موضوعات خاص
• دانش زمینه و محیط های آموزشی: فلسفه وجودی، پیشینه، موقعیت آموزشی و ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی

دبیر علمی همایش سپس تعداد مقالات واصله به دبیرخانه همایش را 88 عنوان ذکر نمود که از میان این تعداد، 67 عنوان مقاله پذیرفته شده و تعداد 21 مقاله نیز از نظر علمی رد شدند.

    سپس دکتر خنیفر سرپرست دانشگاه فرهنگیان و سخنران کلیدی همایش، به ابعاد و تاثیرات قرآن کریم و دکتر ساکی معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فرهنگیان، به ضروت پرداخت به دانشِ آموزش محتوا و پژوهش در این خصوص پرداختند.

    دکتر خنیفر در همایش کشوری دانش موضوعی، تربیتی، آموزش دینی و قرآن دانشگاه فرهنگیان استان قم، این شهر را با قدمت و سابقه ای ارزشمند برشمرد و گفت:  شهر قم قبل از اسلام هم شهری مذهبی بوده و مردمش همواره متدین بوده اند. وی در ادامه، ضمن سخنانی پیرامون  قرآن کریم با بیان اینکه در جهان اسلام با قرآن عمدتا دو نوع برخورد ترجمه و تفسیر میشود، اظهار کرد: این درحالی است که قرآن لایه های بسیار و وجوه و ابعاد عمیقی دارد. دکتر خنیفر تاکید کرد: به جای برخورد تشریفاتی با قرآن، اصل و اساس، عمل به قرآن کریم  و تدبر در آن است. سرپرست دانشگاه فرهنگیان، عظمت ادبی قرآن را تکرار ناپذیر برشمرد و بر حفظ قرآن تاکید کرد. وی با اشاره به حدیثی از حضرت علی (ع) پیرامون ارزش فرصت ها "فرصت را دریاب پیش از آنکه از دست دادنش موجب اندوه شود" گفت: وقتی فردی بدون دلیل احساس ناراحتی می کند به خاطر آن است که فرصتی را از دست داده است. از دست دادن فرصت ها غم مبهمی در انسان ایجاد می کند. دکتر خنیفر سرپرست دانشگاه فرهنگیان، ضمن بیان مطالبی پیرامون سه نوع هجرت جسمی، قلبی و زبانی در انسان ها تاکید کرد: قرآن کریم،  نقشه راه و کتاب عمل کردن است. بیشتر آیات قرآن، آیات زندگی است و در آن صدها قصه و عبرت آمده است. وی با تاکید بر اینکه در این کتاب ارزشمند و کریم درمان همه دردهای بشر وجود دارد اظهار امیدواری کرد: بتوانیم  براساس قرآن و زندگی آمیخته با قران داشته باشیم.

    همایش با سخنان دکتر ساکی معاون پژوهشی و فناوری ادامه یافت. وی با بیان مطالبی در خصوص چارچوب علمی آموزش شناسی گفت: شناسایی معلمان اثر بخش منوط به اثر بخشی آموزش و پرورش است. دکتر ساکی با بیان اینکه باید آموزش را به عنوان یک علم به رسمیت بشناسیم، خاطر نشان کرد: آموزش بعنوان یک علم در رشته های تخصصی، سبب تلاش بیشتر در این عرصه خواهد شد، چون دانشِ آموزش را یک علم نمی دانند لذا پژوهش در تربیت معلم نمودی ندارد. معاون پژوهشی و فناوری، رسالت دانشگاه فرهنگیان را  توسعه تعلیم و تربیت دانست و افزود: باید آموزشِ علم یکی از رسالت های تربیت معلم باشد. وی با اشاره به وجود تفاوت ها در آموختن دانشِ شیمی و دانشِ آموزش شیمی افزود:  از طریق آموزش شناسی میتوان شایستگی های معلم را رشد داد.

    دکتر ساکی در ادامه به 5 حوزه دانشی که برای معلم شدن باید به آنها پرداخت اشاره و اظهار کرد:  انسان ها از طریق تعلیم و تربیت رشد پیدا میکنند و اولین شایستگی تربیتی برای یک معلم است. وی دومین دانش مورد نیاز معلمی را دانش موضوعی و تخصصی دانشت و گفت: دسترسی به ابزار آموزشی و دانش فناوری از دیگر مواردی است که معلم باید  به آنها مجهز باشد. معاون پژوهشی و فناوری بر لزوم تجهیز به دانش محیطی و زمینه ای و نیاز معلم به محیط شناسی در عرصه تعلیم و تربیت تاکید و اظهار کرد: و در نهایت معلم نیاز به  شایستگی دانشِ آموزشِ محتوا دارد  که از ترکیب 4 دانش قبلی و پژوهش ایجاد می شود.

    دکتر ساکی با اشاره به فقر کشور در حوزه دانشِ  pck از اهتمام دانشگاه در زمینه پژوهش،  ترجمه، برگزاری همایش و کارگاه برای تقویت این حوزه خبر داد.

    در ادامه از نویسندگان مقالات برگزیده همایش، تجلیل به عمل آمد و نویسندگان رتبه های اول، دوم و سوم به ارائه شفاهی مقاله خود پرداختند.

    نوبت عصر همایش آموزش دینی و قرآن ابتدایی با ارائه مقالات شایسته تقدیر برگزار گردید.